SAMARQAND TARIXINI O‘RGANISHDA NAQQOSHLIK MAKTABI O‘RNI VA AHAMIYATI

Abstract

Ma’lumki, O‘rta Osiyoga islom dinini kirib kelishi bilan joriy etilgan jonli mavjudot tasvirini ishlashning man qilinishi tasviriy san'atni rangtasvir, haykaltaroshlik kabi turlarini rivojlanishiga to‘sqinlik qilgan, biroq, xalq amaliy san'ati, xususan naqqoshlik san'ati keng taraqqiy etishiga ham katta turtki bo‘lgan. Binolar, turli idish-tovoqlar, buyumlar, qurol-aslahalar naqsh bilan bezatildi. Shaharlar husniga ko‘rk bo‘lgan qadimiy obidalar, masjidu, madrasalar, xonoqo va maqbaralar naqsh bilan bezatildi, ganch va yog'och o‘ymakorligi keng ko‘lamda qo‘llanildi. Ana shunday milliy san'atimiz bo‘lgan xalq amaliy san'atining bizgacha etib kelishi va rivojlanishida mashhur ustalar Usta Shirin Murodov, Yusufali Musayev, Umrzoq Ahmedov, Ota Polvonovlarning hissalari beqiyosdir. Farg'ona naqqoshlik maktabi nomi bilan tilga olinadigan Xo‘jand, Marg'ilon, Qo‘qon, Farg'ona, Andijon, Namangan, Chust, Quva, Oltiariq va Rishton shaharlarida vujudga kelgan uslublarda ijod qilgan ustazoda Saidaxmad Norqo‘ziyevni ham alohida ta'kidlash joizdir. Ajdodlarimiz qurgan saroy, masjid, maskanlar devoridagi nafis naqshlarni ko‘rib quvonamiz, bahridilimiz ochiladi. U bizga estetik, ma’naviy zavq bag’ishlaydi. Lekin estetik zavqning o‘zi kifoyami yoki bu naqshlar biror-bir ma’noni anglatadimi, degan fikrga xam ba’zan boramiz. Tasavvuf she’riyatda Allohga muhabbat, insonga oqibat, hayotga ishq naqadar go‘zal obrazlar orqali yoritilganligi hammamizga ma’lum. Bu muhabbat, bu ishq, bu go‘zal sermazmun iboralar faqat adabiyotdami yoki boshqa san’at turlarida xam bo‘lganmi? Bizningcha, bu faqat adabiyotda bo‘lib qolishi mumkin emas. U san’atda ham o‘z ifodasini topgan bo‘lishi lozim. Chunki adabiyot va san’at hamma vaqt bir-birini to‘ldirib kelgan. Lekin bizlar naqshlarning ramziy ma’nosini yoritadigan manbalarga to‘liq ega emasmiz. Naqshlar oldida lol qolamiz, uning go‘zalligiga maftun bo‘lib, undagi ma’noni o‘qish yodimizdan ko‘tariladi[1].

[1] Қураҳмедов А. Самарқандлик ҳунармандлар // Фан ва турмуш. – Тошкент, 2005. № 5. – B. 22.